बालबालिकाहरुमा हुन सक्ने भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्याहरु (Emotional and Behavioral Problems in Children)

बालबालिकाहरुमा हुन सक्ने भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्याहरु

(Emotional and Behavioral Problems in Children)

शिक्षक साथी !

तपाईंले आफ्नो शिक्षण पेशाको दौरानमा विशेष खालको व्यवहार भएका वा फरक खालको बानी व्यवहार भएका बालबालिकाहरु पक्कै देख्नु भएको छ । बालबालिकाहरुमा देखिन सक्ने फरक व्यवहार वा स्वभावलाई ख्याल गर्ने गरिएको छ या छैन अनि कक्षाकोठा भित्र एवं समग्र सिकाइको सन्दर्भमा कसरी लिने गरिएको छ वा कसरी सम्बोधन गरिएको छ त्यो चाहिँ महत्त्वपूर्ण कुरा हो । बालबालिकाहरुको सर्वतोमुखी विकास तथा गुणस्तरीय सिकाइमा उनीहरुमा देखिन सक्ने विशेष खालको व्यवहारले प्रत्यक्ष प्रभाव पारिरहेको हुन्छ । ठूला मानिसहरुमा जस्तै बालबालिकाहरुमा पनि मानसिक तथा मनोसामाजिक समस्याहरु देखिन सक्छन् । बालबालिकाहरुमा देखिने विशेष खालका व्यवहार वा मानसिक तथा मनोसामाजिक समस्यालाई नै भावनात्मक तथा व्यवहारकि समस्याको रुपमा बुझ्ने गरिन्छ । समस्याको प्रकृ ितभने वयस्क अवस्थाका मानिसहरुको भन्दा फरक खालको हुनसक्छ । बालबालिकाहरुको विशेष व्यवहारलाई बेलैमा ख्याल गरिएन भने उनीहरुमा देखिन सक्ने भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्याहरुले उनीहरुको सिकाइमा प्रत्यक्ष असर त पार्छ नै जटिल खालको मानसिक समस्या पनि निम्त्याइदिन सक्छ । जसले उनीहको सिङ्गो जीवनलाई नै विकलाङ्ग पनि बनाइदिन सक्छ । अध्ययनले देखाए अनुसार विश्वमा ८ देखि १४ प्रतिशत बालबालिकाहरुमा मानसिक समस्या देखिने गरेको पाइएको छ भने नेपालमा गरिएको अध्ययनले पनि १४.७८ प्रतिशत बालबालिकाहरुमा भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्या देखिने गरेको पाइएको छ । बालबालिकाहरुमा देखिन सक्ने भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्याहरु बिभिन्न कारणबाट हुने भए पनि धेरैहदसम्म विद्यालयको वातावरणले पनि प्रभाव पार्ने र पहिचान तथा व्यवस्थापनमा पनि विद्यालयको अहम् भूमिका हुने हुँदा शिक्षक साथीहरुमा बालबालिकाहरुको विशेष व्यवहार वा भावनात्मक तथा व्यवहार वा भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्याहरुको पहिचान र तिनीहरुको व्यवस्थापनको बारेमा ज्ञान सीप हुनु नितान्त आवश्यक हुन्छ । 

बालबालिकाहरुमा हुन सक्ने भावनात्मक तथा व्यवहारिक समस्याहरुलाई कसरी पहिचान गर्न सकिन्छ त?

बालबालिकाहरुमा निम्नलिखित व्यवहार एवम् स्वभाव देखिएका उनीहरुमा व्यवहारिक तथा भावनात्मक समस्याहरु भएको हुन सक्छ है शिक्षक साथीहरु ः 

 समान उमेरका अरुसामान्य बालबालिकाहरु भन्दा बोल्न, खेल्न, हिँड्न एवम् अन्य दैनिक क्रियाकलापमा ढिलो हुनु÷कमजोर हुनु, एउटै कक्षामा बारम्बार फेल भइरहनु । 

 ४, ५ वर्षपछि पनि ओछ्यानमा पिसाब गर्नु, एकपटक ओछ्यान भिजाउन छाडिसकेपछि पनि पुनः ओछ्यान भिजाउने समस्या देखापर्नु ।

 सपनामा अस्वाभाविक रुपमा तर्सनु, डराउनु, चिच्याउनु, सपनामा बर्बराएर हिँड्नु, भक्भकाउनु आदिन । 

 केही अक्षरहरु उल्टो लेख्नु, पढाइमा लोते हुनु, भाषाको विकासमा ढिलो हुनु, कुनै निश्चित विषयमा निक्कै कमजोर देखिनु ।

 ध्यान कम दिने, बढी चकचक गर्ने, बढी रिसाउने,झगडा गर्ने, आक्रोशित व्यवहार देखाउने, आपूmलाई एवम् अरुलाई हानी पु¥याउने खालको व्यवहार गर्ने । 

 चिन्तित हुने, उदास भएर बस्ने, धेरैजसो समय निद्याउरो वा दुखी देखिने , मनमा कुरा खेलाएर बस्ने, झोक्राएर एक्लै बस्ने, बिनाकारण पनि डराउने, आपूmले जानेका कुरा पनि अरुको अगाडि भन्न तथा गर्न डराउने, आत्तिने अनि सानो सानो कुराहरुमा पनि झर्किने । 

 विद्यालय जान नमान्ने,विद्यालय जाने बेलामा बिभिन्न खालका गुनासा वा समस्या देखापर्नु (टाउको दुख्नु, पेट दुख्नु,वान्ता हुनु आदि)

 विद्यालयबाट टिफिन समयमा भाग्ने, आपूmलाई मन नपर्ने कक्षा छाडिदिने,साथीहरुलाई दुःख दिने, मद्यपान, धुम्रपान तथा लागूपदार्थ दुव्र्यसनमा लाग्ने । 

 घरपरिवार, विद्यालय एवम् समाजको नियम उल्लंघन गरिरहनु, आपूmले बिगार्ने तर दोष अरुलाई लगाउने, आपूmले काम बिगार्दा पनि गल्तीको महशुस नगर्ने । 

 बेहोस भएर लड्ने, हातखुट्टा र जीउ काप्ने, कडा हुने, मुखमा फिँज आउने, जुनसुकै समय र ठाउँमा पनि बेहोस हुनु । 

बालबालिकाहरुले भित्रभित्रै महशुस वा अनुभव गर्ने समस्याहरु जसलाई हामीले उनीहरुको बानी व्यवहारलाई नजिकबाट नियाल्न सकेनौँ भने थाहा पाउन सकिँदैन यस्तो समस्यालाई भावानात्मक समस्याको रुपमा लिइन्छ । जस्तै ः चिन्ता, डर, तनाव तथा निराशाजन्य समस्या बालबालिकाहरुको बानी व्यवहारमा प्रष्टैसँग देख्न सकिने समस्यालाई व्यवहारिक समस्याको रुपमा लिने गरिन्छ । जस्तै ः आचरणजन्य समस्या, अत्याधिक चन्चलेपनाको समस्या तथा बानी व्यवहारमा देखिने समस्याहरु । 

सामान्यतया बालबालिकाहरुमा निम्नानुसारका समस्याहरु पाइन्छन् ः

 सिकाइजन्य समस्या (Learning Difficulties)

 डर तथा चिन्ताजन्य समस्या (Fear and Anxiety Problems)

 स्कुल जान नमान्ने समस्या (School Refusal)

 ओछ्यानमा पिसाब गर्ने समस्या (Bed Wetting Problem)

 निराशा (Depression)

 विकृत तनाव (Conversion Disorder)

 छारे रोग (Epilepsy)

 अत्याधिक चन्चलेपनाको समस्या (ADHD)

 आचरणजन्य समस्या (Conduct Disorder)

 बौद्धिक अपाङ्गता (Intellectual Disability)

 आघातजन्य समस्या (Trauma)

 साथीबाट हुने खिसीट्युरी (Bullying)